Ο εφιάλτης της λειψυδρίας χτυπά πλέον με σφοδρότητα την πόρτα της Πέλλας, της άλλοτε “νερομάνας” της Μακεδονίας. Ενώ η Ελλάδα ολόκληρη κατατάσσεται στην 19η θέση παγκοσμίως όσον αφορά τον κίνδυνο ανεπάρκειας νερού, η κατάσταση στον νομό μας αποκτά δραματικές και δυσοίωνες διαστάσεις. Η κλιματική αλλαγή, που μεταβάλλει ριζικά τα δεδομένα των βροχοπτώσεων και των χιονοπτώσεων, οι ελάχιστες, σχεδόν ανύπαρκτες, χιονοπτώσεις του φετινού χειμώνα που άφησαν τα βουνά γυμνά από χιόνι, και κυρίως, τα απαρχαιωμένα, σαθρά και προβληματικά δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης, απειλούν να μετατρέψουν το πολυτιμότερο αγαθό, το νερό, σε είδος πολυτελείας.
Το καλοκαίρι πλησιάζει απειλητικά, και οι αγρότες μας, η καρδιά της τοπικής οικονομίας και ο βασικός πυλώνας του πρωτογενούς τομέα, βρίσκονται ήδη σε απόγνωση. Η ανάγκη για άμεσα, ουσιαστικά και μακροπρόθεσμα μέτρα είναι πλέον πιο επιτακτική από ποτέ. Η Πέλλα, με την τεράστια αγροτική της παραγωγή και την εξάρτησή της από το νερό, βιώνει ήδη τις συνέπειες της αδιαφορίας και της αναβλητικότητας δεκαετιών.
Η ΠΕΛΛΑ ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΘΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΕΙΛΗ ΜΙΑΣ ΥΔΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
Για αιώνες, η Πέλλα καμάρωνε δικαίως για το πλούσιο υδάτινο δυναμικό της. Οι εύφορες πεδιάδες της, ποτισμένες από τους ποταμούς, οι λίμνες της, οι αμέτρητες πηγές που αναβλύζουν από τα βουνά – όλα αυτά συνέθεταν μια εικόνα αφθονίας. Το νερό έρεε άφθονο, δίνοντας ζωή σε κάθε γωνιά του τόπου και εξασφαλίζοντας την ευημερία των κατοίκων. Όμως, αυτή η εικόνα αρχίζει να ξεθωριάζει επικίνδυνα, παραχωρώντας τη θέση της σε ένα εφιαλτικό σενάριο.
Πέρυσι, το “νερό νεράκι” έγινε μια οδυνηρή πραγματικότητα σε πολλές περιοχές του νομού, με τις δημοτικές αρχές να εκπέμπουν SOS και να απευθύνουν δραματικές εκκλήσεις για λελογισμένη χρήση. Φέτος, με τις χιονοπτώσεις να είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες – ένας από τους πιο ξηρούς χειμώνες των τελευταίων δεκαετιών – και τα αποθέματα νερού να μειώνονται δραματικά, οι φόβοι δεν περιορίζονται πλέον μόνο στην άρδευση, που είναι η ζωοδότρα δύναμη της αγροτικής μας παραγωγής, αλλά επεκτείνονται και στο πόσιμο νερό. Η σκέψη και μόνο ότι μπορεί να αντιμετωπίσουμε ελλείψεις στο πόσιμο νερό στην καρδιά της “νερομάνας” προκαλεί σοκ και οργή.
Είναι αδιανόητο και παράλογο μια περιοχή όπως η Πέλλα, με την τεράστια γεωργική της παραγωγή να αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της και να εξαρτάται απόλυτα από το νερό, να απειλείται πλέον με λειψυδρία. Η άρδευση είναι όχι απλά σημαντική, αλλά ζωτικής σημασίας για τις καλλιέργειες που τροφοδοτούν την τοπική αγορά, εξασφαλίζουν το εισόδημα χιλιάδων οικογενειών και συνεισφέρουν σημαντικά στην εθνική οικονομία. Η έλλειψη νερού σημαίνει αυτομάτως λιγότερες σοδειές, υποβαθμισμένα προϊόντα, μικρότερο εισόδημα για τους αγρότες, και εν τέλει, ένα καταστροφικό πλήγμα σε ολόκληρη την τοπική κοινωνία και την οικονομία του νομού.
Το πρόβλημα είναι σύνθετο και πολυδιάστατο: δεν αφορά μόνο την ποσότητα του νερού που διαθέτουμε, αλλά και την ποιότητά του, καθώς οι υπεραντλήσεις από τους υδροφόρους ορίζοντες και η ανεξέλεγκτη ρύπανση των υπόγειων υδροφόρων οδηγούν σε μια συστηματική υποβάθμιση του πολύτιμου αυτού πόρου.
ΤΟ ΚΑΜΠΑΝΑΚΙ ΗΧΕΙ ΔΥΝΑΤΑ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Τα νέα στοιχεία που προέκυψαν από μια εις βάθος μελέτη του World Resources Institute και μια αναλυτική έκθεση της Deloitte για τη διαχείριση των υδάτων, τις οποίες παρουσίασε το Αθηναϊκό Πρακτορείο, επιβεβαιώνουν τους χειρότερους φόβους μας. Η Ελλάδα, μια χώρα που παραδοσιακά θεωρούνταν πλούσια σε υδάτινους πόρους, βρίσκεται πλέον στην 19η θέση παγκοσμίως όσον αφορά τον κίνδυνο εμφάνισης λειψυδρίας.
Οι κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτή τη δυσοίωνη κατάσταση είναι πολλοί και αλληλένδετοι: η μείωση των βροχοπτώσεων και των χιονοπτώσεων λόγω της κλιματικής αλλαγής, η αυξημένη κατανάλωση νερού τόσο για άρδευση όσο και για γενικές χρήσεις (πόση, οικιακές ανάγκες, τουρισμός), και το πιο σημαντικό και εξοργιστικό για τον νομό μας: οι τεράστιες, εγκληματικές απώλειες στα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης, που αγγίζουν σε κάποιες περιπτώσεις το 50% και πλέον του συνολικού αντλούμενου νερού.
Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα δεν είναι θεωρητικό, ούτε ένα μακρινό σενάριο. Είναι εδώ, είναι ορατό, το βιώνουμε καθημερινά, και έχει ήδη αρχίσει να αφήνει το επώδυνο αποτύπωμά του στην αγροτική παραγωγή και την καθημερινότητα των πολιτών. Το γεγονός ότι ακόμη και ορεινά χωριά, που παραδοσιακά είχαν άφθονο και κρυστάλλινο νερό, αντιμετωπίζουν πλέον σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας, δείχνει το μέγεθος και την έκταση της κρίσης. Η αδράνεια των προηγούμενων ετών, η εστίαση στη διαπίστωση του προβλήματος αντί για δραστικές, μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις, μας φέρνει αντιμέτωπους με μια δυσάρεστη και επικίνδυνη πραγματικότητα.
ΤΟ ΑΓΚΑΘΙ ΤΗΣ ΣΠΑΤΑΛΗΣ: ΠΑΛΙΑ ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΑΝΕΛΕΓΚΤΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Αναλυτικά, η έκθεση που παρουσίασε το ΑΠΕ είναι αποκαλυπτική ως προς το μέγεθος της σπατάλης και της κακοδιαχείρισης. Η Ελλάδα κατέγραψε υπερδιπλασιασμό των απολήψεων νερού για ύδρευση (+139%) την περίοδο 2001-2022. Μια αύξηση που αποδίδεται κυρίως στην έντονη τουριστική δραστηριότητα (η οποία στην Πέλλα μεταφράζεται σε αυξημένες ανάγκες για την εξυπηρέτηση επισκεπτών και για αγροτουριστικές μονάδες), στην άνοδο της κατά κεφαλήν κατανάλωσης λόγω αλλαγής συνηθειών, αλλά και – και εδώ είναι το κρίσιμο, πληγή για τον νομό μας – στις τεράστιες απώλειες στα δίκτυα διανομής, οι οποίες αγγίζουν το 50% και πλέον!
Φανταστείτε την τραγική αυτή πραγματικότητα: το μισό νερό που αντλείται και μεταφέρεται μέσω των δικτύων, χάνεται στην κυριολεξία στο χώμα, εξαιτίας διαρροών, παλιών σωληνώσεων, βλαβών και κακής συντήρησης, πριν καν φτάσει στον προορισμό του, είτε πρόκειται για μια βρύση σε ένα σπίτι, είτε για ένα αγροτεμάχιο. Στην Πέλλα, όπου ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζει σε αγροτικές περιοχές και η χρήση νερού για οικιακές ανάγκες είναι επίσης αυξημένη, η απώλεια αυτή είναι όχι απλά μεγάλη, αλλά καταστροφική για την οικονομία του νερού και την επάρκειά του. Ποιος μπορεί να αντέξει να πληρώνει για κάτι που χάνεται στο μισό της διαδρομής;
Η ΑΡΔΕΥΣΗ ΣΤΟ “ΧΕΙΡΟΥΡΓΕΙΟ”: ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΣΠΑΤΑΛΗ ΣΤΑ ΧΩΡΑΦΙΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΑΛΜΩΠΑΙΟΥ
Η κατάσταση στην άρδευση είναι εξίσου ανησυχητική, αν όχι χειρότερη, και αποτελεί την μεγαλύτερη πληγή για την αγροτική παραγωγή της Πέλλας. Η Ελλάδα δαπανά τον μεγαλύτερο όγκο νερού ανά εκτάριο αρδευόμενης γης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ξεπερνάμε κατά πολύ ακόμη και μεσογειακές χώρες με παρόμοια κλιματικά χαρακτηριστικά, όπως η Ισπανία ή η Ιταλία, οι οποίες έχουν πολύ πιο σύγχρονα και αποτελεσματικά συστήματα άρδευσης.
Παρά τη μείωση του αριθμού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων τα τελευταία χρόνια, οι απολήψεις νερού για άρδευση παραμένουν σταθερά σε εξωφρενικά υψηλά επίπεδα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας και των παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας που επιβάλλει η κλιματική αλλαγή, των μεγαλύτερων αναγκών σε νερό ανά καλλιέργεια (καθώς οι φυτείες υποφέρουν περισσότερο από την ξηρασία), αλλά κυρίως, λόγω των παλαιών και ανεπαρκών δικτύων άρδευσης, που συχνά ξεπερνούν τα 20, 30, ακόμη και 40 χρόνια ζωής! Πρόκειται για ένα αναχρονιστικό σύστημα που δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες.
Αυτό σημαίνει πως τεράστιες ποσότητες νερού χάνονται καθημερινά λόγω διαρροών, ανεπαρκούς συντήρησης, παρωχημένων τεχνικών άρδευσης (όπως οι πλημμυριστικές αρδεύσεις) και έλλειψης αυτοματισμών. Οι αγρότες μας, οι οποίοι είναι οι πρώτοι που βιώνουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων καιρικών φαινομένων, αναγκάζονται να σπαταλούν πολύτιμους πόρους εξαιτίας μιας υποδομής που έχει αφεθεί επί δεκαετίες στην τύχη της. Η Πέλλα, με τις εκτεταμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις της – μηλοκαλλιέργειες, ροδακινιές, κερασιές, σπαράγγια – είναι ένα χαρακτηριστικό και οδυνηρό παράδειγμα αυτής της προβληματικής κατάστασης. Οι γεωτρήσεις πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες υποχωρούν επικίνδυνα, και το φάσμα της υφαλμύρινσης, ειδικά σε περιοχές κοντά σε υδάτινα σώματα, γίνεται όλο και πιο ορατό.
Εδώ αναδεικνύεται επιτακτικά η ανάγκη για το Φράγμα του Αλμωπαίου. Ένα έργο που παραμένει στα χαρτιά για δεκαετίες, μια διαχρονική υπόσχεση κάθε κυβέρνησης και κάθε τοπικής αρχής. Ένα έργο που θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά την εικόνα της άρδευσης στην Πέλλα, εξασφαλίζοντας την επάρκεια νερού για χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στην εύφορη κοιλάδα του Αλμωπαίου και πέραν αυτής.
Το Φράγμα του Αλμωπαίου δεν είναι απλώς ένα ακόμη έργο υποδομής. Είναι στρατηγικής σημασίας για την επιβίωση της αγροτικής παραγωγής του νομού. Η κατασκευή του θα εξασφάλιζε:
Άφθονο και σταθερό νερό για άρδευση: Θα τροφοδοτούσε με επάρκεια τα αρδευτικά δίκτυα, μειώνοντας την ανάγκη για υπεραντλήσεις από τους υπόγειους υδροφόρους.
Προστασία των υδάτινων πόρων: Η ορθολογική διαχείριση του επιφανειακού νερού θα μείωνε την πίεση στα υπόγεια αποθέματα, προστατεύοντάς τα από την εξάντληση και την υφαλμύρινση.
Οικονομική ανάπτυξη: Η εξασφάλιση του νερού θα ενίσχυε την αγροτική παραγωγή, θα αύξανε τα εισοδήματα των αγροτών και θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας, τονώνοντας την τοπική οικονομία.
Ασφάλεια και Βιωσιμότητα: Θα προσέφερε μια μακροπρόθεσμη λύση στο πρόβλημα της λειψυδρίας, εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα της γεωργίας στην περιοχή για τις επόμενες γενιές.
Είναι αδιανόητο ότι ένα τόσο κρίσιμο έργο παραμένει στο συρτάρι. Οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, οι πολιτικές σκοπιμότητες και η έλλειψη συντονισμού έχουν κρατήσει την Πέλλα σε μια μόνιμη αναμονή, την ώρα που το νερό γίνεται όλο και πιο δυσεύρετο. Η κατασκευή του Φράγματος του Αλμωπαίου πρέπει να αποτελέσει άμεση και αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα για την κυβέρνηση και τις τοπικές αρχές. Δεν υπάρχει πλέον περιθώριο για καθυστερήσεις.
ΜΕΙΩΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΕΣΗ ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ: Η ΣΙΩΠΗΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ είναι συγκλονιστικά και αποκαλύπτουν μια σιωπηρή καταστροφή: η άντληση υπόγειων υδάτων αυξήθηκε κατά 80% μεταξύ 2000 και 2022 (από 3.453 εκατ. κυβικά μέτρα σε 6.221 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως), ενώ, την ίδια περίοδο, η χρήση επιφανειακών υδάτων μειώθηκε κατά 40%. Αυτή η επικίνδυνη ανισορροπία ασκεί τεράστια, μη αναστρέψιμη πίεση στα υπόγεια υδατικά αποθέματα του νομού, οδηγώντας σε δραματική μείωση της στάθμης των υδροφόρων οριζόντων και αυξάνοντας εκθετικά τον κίνδυνο υφαλμύρινσης.
Η υφαλμύρινση, η διείσδυση δηλαδή θαλασσινού ή υφάλμυρου νερού στους υπόγειους υδροφόρους, καθιστά το νερό ακατάλληλο τόσο για πόση όσο και για άρδευση, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την υγεία των πολιτών και την αγροτική παραγωγή. Η εξάντληση και η υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων αποτελεί μια ωρολογιακή βόμβα για το μέλλον της Πέλλας, καθώς η αναπλήρωσή τους απαιτεί δεκαετίες, αν όχι αιώνες.
ΤΟΠΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΜΕΣΕΣ ΛΥΣΕΙΣ: ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΛΛΑ
Στην Πέλλα, το πρόβλημα της λειψυδρίας αποκτά συγκεκριμένες, επείγουσες διαστάσεις, απαιτώντας ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης:
Άμεσος Εκσυγχρονισμός και Αντικατάσταση Γηρασμένων Δικτύων: Ένα συντριπτικά μεγάλο μέρος των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης στους δήμους του νομού είναι παλαιωμένο, κατασκευασμένο με υλικά όπως αμιαντοσωλήνες, που όχι μόνο προκαλούν τεράστιες διαρροές (όπως προαναφέρθηκε, απώλειες έως και 50%), αλλά θέτουν και ζητήματα δημόσιας υγείας. Είναι απαραίτητη η άμεση, πλήρης χαρτογράφηση των υφιστάμενων δικτύων, η σταδιακή αντικατάστασή τους με σύγχρονους, ανθεκτικούς αγωγούς και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών.
Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδάτινων Πόρων: Η έλλειψη ενός συνεκτικού, ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης των υδάτινων πόρων σε επίπεδο νομού, η ανεξέλεγκτη λειτουργία χιλιάδων γεωτρήσεων χωρίς επαρκή έλεγχο και η έλλειψη κεντρικού συστήματος παρακολούθησης της κατανάλωσης νερού συμβάλλουν δραματικά στην επιδείνωση της κατάστασης. Χρειάζονται σύγχρονα συστήματα τηλεμετρίας, αδειοδότησης και ελέγχου των αντλήσεων, καθώς και ένας κεντρικός φορέας που θα συντονίζει όλες τις δράσεις.
Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση της Κοινωνίας: Παρά τις περιστασιακές εκκλήσεις, ένα μεγάλο μέρος των πολιτών και, κυρίως, των αγροτών, δεν έχει πλήρη επίγνωση της σοβαρότητας του προβλήματος και των μακροπρόθεσμων συνεπειών της σπατάλης νερού. Απαιτούνται συνεχείς, συστηματικές εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την εξοικονόμηση νερού σε κάθε επίπεδο – από το νοικοκυριό μέχρι το χωράφι. Η εκπαίδευση στις ορθές πρακτικές χρήσης νερού είναι το κλειδί.
Υιοθέτηση Σύγχρονων Καλλιεργητικών Πρακτικών: Η άμεση μετάβαση σε σύγχρονες, εξοικονομητικές μεθόδους άρδευσης (όπως η στάγδην άρδευση, ο ψεκασμός ακριβείας και τα συστήματα έξυπνης άρδευσης που βασίζονται σε αισθητήρες καιρού) είναι επιτακτική. Παράλληλα, η επιλογή καλλιεργειών με μικρότερες απαιτήσεις σε νερό, όπου αυτό είναι εφικτό και συμβατό με την τοπική οικονομία, πρέπει να ενθαρρυνθεί. Η γεωργική κοινότητα πρέπει να υποστηριχθεί ενεργά σε αυτή τη μετάβαση, με επιδοτήσεις, τεχνική βοήθεια και εκπαίδευση.
Κεντρική Πολιτική Βούληση και Χρηματοδότηση: Το πρόβλημα της λειψυδρίας στην Πέλλα δεν είναι πλέον μόνο τοπικό, αλλά ένα κρίσιμο εθνικό ζήτημα, δεδομένης της σημασίας του νομού για την αγροτική παραγωγή της χώρας. Η κυβέρνηση πρέπει να εντάξει την Πέλλα σε εθνικά προγράμματα χρηματοδότησης για μεγάλα έργα υποδομής, όπως ο εκσυγχρονισμός των δικτύων και, κυρίως, η κατασκευή του Φράγματος του Αλμωπαίου, αναγνωρίζοντας την περιοχή ως απόλυτη προτεραιότητα. Τα ευρωπαϊκά κονδύλια πρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακρο.
Διερεύνηση και Αξιοποίηση Εναλλακτικών Πηγών: Η διερεύνηση της δυνατότητας αξιοποίησης εναλλακτικών πηγών νερού, όπως η ανακύκλωση αστικών λυμάτων για άρδευση (μετά από κατάλληλη επεξεργασία), ή η συλλογή ομβρίων υδάτων, μπορεί να προσφέρει σημαντική ανάσα και να συμπληρώσει τις υφιστάμενες πηγές, μειώνοντας την εξάρτηση από τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες.
Το μέλλον της Πέλλας, της ανθηρής αγροτικής της παραγωγής, της ποιότητας ζωής των κατοίκων της και της ίδιας της βιωσιμότητας του τόπου, εξαρτάται πλέον από την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος της λειψυδρίας. Η εποχή της αδράνειας, των υποσχέσεων και των ημίμετρων τελείωσε οριστικά. Το νερό, αυτό το πολύτιμο αγαθό, δεν είναι πλέον δεδομένο. Ήρθε η ώρα να δράσουμε, αποφασιστικά και χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, πριν είναι πραγματικά αργά και οι συνέπειες ανεπανόρθωτες.
