ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ
ΥΒΕ-ΠΑΟ: Το δράμα της εθνικιστικής αντίστασης στην Πέλλα
Στον αγώνα κατά των δυνάμεων του Άξονα, η ιστορία της ελληνικής αντίστασης δεν γράφτηκε μόνο από τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στη Βόρεια Ελλάδα, μία από τις πρώτες οργανώσεις που ιδρύθηκαν για να αντιμετωπίσουν τις κατοχικές δυνάμεις και τις ξένες προπαγάνδες ήταν η Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος (Υ.Β.Ε.), η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωσις (Π.Α.Ο.). Η δράση της στον νομό Πέλλας, ωστόσο, σημαδεύτηκε από συγκρούσεις, διώξεις και ένα τραγικό τέλος.
Η ΥΒΕ ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1941 από στρατιωτικούς και αστούς πολίτες. Ο βασικός της στόχος ήταν η αντιμετώπιση της βουλγαρικής και ρουμανικής προπαγάνδας, που απειλούσε την εδαφική ακεραιότητα της Μακεδονίας. Με γρήγορους ρυθμούς, η οργάνωση δημιούργησε κέντρα αντίστασης σε μεγάλες πόλεις, όπως η Έδεσσα, η Βέροια και τα Γιαννιτσά.
Οργάνωση και πρόσωπα στον νομό Πέλλας
Στον νομό Πέλλας, η ΠΑΟ βρήκε πρόσφορο έδαφος, κυρίως μέσα από κύκλους στρατιωτικών και προσωπικοτήτων με επιρροή. Πολιτικός αρχηγός σε όλο τον νομό ορίστηκε ο μετέπειτα νομάρχης Γεώργιος Θεμελής, ενώ στην Έδεσσα τη στρατιωτική ηγεσία ανέλαβαν οι λοχαγοί Αναστάσιος Αγαΐτσης και Γεώργιος Ματράκας. Σημαντικά μέλη ήταν επίσης ο έμπορος Αντώνιος Κωφός και ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Σιβένας.
Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμμετοχή του κλήρου και της Εκκλησίας. Ο Μητροπολίτης Εδέσσης, Παντελεήμων, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα μέλη της ΠΑΟ, δείχνοντας τη στήριξη της Εκκλησίας στον εθνικό αγώνα. Στα Γιαννιτσά, την οργάνωση στελέχωσαν οι λοχαγοί Σταύρος Σταυρίδης και Λέανδρος Σινανίδης, ενώ στη Σκύδρα, μεταξύ άλλων, ο ιατρός Νικολακόπουλος και ο Αρχιερατικός Επίτροπος Κωνσταντίνος Θεοδοσιάδης.
Ο εμφύλιος σπαραγμός
Αν και οι δύο μεγάλες οργανώσεις, ΠΑΟ και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, είχαν τον ίδιο στόχο –την αντίσταση στους κατακτητές–, οι μεταξύ τους σχέσεις χαρακτηρίζονταν από ανταγωνισμό και, τελικά, ανοιχτή σύγκρουση. Αρχικά υπήρξαν προσπάθειες συνεργασίας, με την ΠΑΟ της Έδεσσας να τροφοδοτεί ομάδες του ΕΛΑΣ και να παρέχει βοήθεια στις οικογένειες των ανταρτών. Ωστόσο, οι συνομιλίες για τη γενίκευση της συνεργασίας απέτυχαν.
Η σύγκρουση κλιμακώθηκε το καλοκαίρι του 1943. Ενώ η ΠΑΟ προσπαθούσε να οργανώσει τα δικά της ένοπλα τμήματα στα βουνά (Πάικο, Βέρμιο), δυνάμεις του ΕΛΑΣ άρχισαν να τις παρενοχλούν και να τους επιτίθενται. Η μάχη του Μουχαρέμ Χάνι ήταν ενδεικτική, όπου οι άνδρες της ΠΑΟ, ενώ μάχονταν τους Γερμανούς, δέχτηκαν απρόσμενα πυρά από τον ΕΛΑΣ.
Το δράμα κορυφώθηκε όταν το 65ο Σύνταγμα της ΠΑΟ προσπάθησε να συγκροτηθεί στο Πάικο. Εκεί, ο ΕΛΑΣ τους περικύκλωσε και απαίτησε την παράδοσή τους. Πολλοί μαχητές απογοητεύτηκαν και εγκατέλειψαν τις θέσεις τους. Οι αξιωματικοί που παρέμειναν συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν από τον ΕΛΑΣ, όπου τους πιέζανε να υπογράψουν δηλώσεις ότι η ΠΑΟ ήταν «προδοτική οργάνωση». Η βίαιη αυτή αντιπαράθεση οδήγησε στη διάλυση των ένοπλων τμημάτων της ΠΑΟ στον νομό Πέλλας.
Το τραγικό φινάλε της οργάνωσης στην περιοχή ήρθε με τον διωγμό των μελών της που παρέμειναν στις πόλεις. Το φθινόπωρο του 1943, μετά τη διάλυση των ένοπλων σωμάτων της ΠΑΟ, ο ΕΛΑΣ ξεκίνησε έναν ανελέητο διωγμό των μελών της. Στις 17 Οκτωβρίου, ο λοχαγός Σταύρος Σταυρίδης, ένας από τους ηγέτες της ΠΑΟ στα Γιαννιτσά, απήχθη από τον ΕΛΑΣ.
Η ιστορία της ΥΒΕ-ΠΑΟ στην Πέλλα αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολυπλοκότητας και του εμφύλιου σπαραγμού που χαρακτήρισαν την ελληνική αντίσταση. Ενώ οι οργανώσεις ξεκίνησαν με τον ίδιο στόχο, η πολιτική και ιδεολογική διαμάχη τις οδήγησε σε μια αδελφοκτόνα σύγκρουση, με τον ΕΛΑΣ να επικρατεί και την ΠΑΟ να διαλύεται, αφήνοντας πίσω της ένα δυσεύρετο και άγνωστο κεφάλαιο της ιστορίας.
ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ
