Από τον Ιωάννη Παπαλαζάρου εκπ/κό – συγγραφέα
Στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας, είχε δημοσιευθεί το πρώτο μέρος του
άρθρου μου «Ιστορία της Επισκοπής Αλμωπίας» με σκοπό να ακολουθήσει το 2ο μέρος
στο παρόν φύλλο. Επειδή όμως δέχτηκα καλοπροαίρετες παρατηρήσεις φίλων για την
αναφορά μου στα γεγονότα του εξισλαμισμού κατοίκων της περιοχής Νώτιας, κατά τα
μέσα του 18 ου αιώνα, και τον χαρακτηρισμό τους ως «θρύλου» και ως προϊόντος
«προφορικής παράδοσης», οι φίλοι, αναγνώστες της εφημερίδας θα μου επιτρέψουν α)
το 2 ο μέρος του άρθρου μου να δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της εφημερίδας και β)
στο σημερινό φύλλο να διευκρινίσω κατηγορηματικά τα εξής:
Ο εξισλαμισμός των κατοίκων της περιοχής Νώτιας υπήρξε γεγονός αναμφισβήτητο.
Αναφέρεται και περιγράφεται από τοπικούς συγγραφείς και λαογράφους, όπως α) από
τον Ευστάθιο Στουγιαννάκη, γυμνασιάρχη-ιστορικό, στο βιβλίο του «Έδεσσα η
Μακεδονική εν τη Ιστορία» (1932) β) από τον Γεώργιο Τουσίμη, ιστορικό ερευνητή,
στην «ΕΔΕΣΣΑΪΚΗ» (φύλλα 1767,1768 και 1776) γ) από τον εκπαιδευτικό και
λαογράφο Λάζαρο Μέλλιο, στο βιβλίο του «Ο εξισλαμισμός του Μητροπολίτη
Μογλενών» (1986), καθώς και από τον ιστορικό της Νεώτερης Ιστορίας της Ελλάδος
Απόστολο Βακαλόπουλο, στο βιβλίο του «Ιστορία της Μακεδονίας 1345-1833» (1992).
Το γεγονός του ομαδικού εξισλαμισμού χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής
Νώτιας δεν ήταν το μοναδικό στην Μακεδονία. Είχε προηγηθεί, στις αρχές του 18 ου
αιώνα, ο εξισλαμισμός κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας, των λεγόμενων
«Βαλαάδων», από κάποιες περιοχές των Γρεβενών. Οι εξισλαμισμένοι
Δυτικομακεδόνες ονομάσθηκαν «Βαλαάδες» από την μοναδική τουρκική λέξη που
γνώριζαν «βαλλαχί», που ήταν όρκος στο όνομα του Αλλάχ και την επαναλάμβαναν
επίμονα, όταν τους κατηγορούσαν για κάτι.
Οι εξισλαμισμένοι κάτοικοι της περιοχής της Νώτιας είχαν κι αυτοί την ιδιαίτερη
ονομασία τους, που τους αποδίδονταν χλευαστικά. Τους ονόμαζαν «Τσικάκηδες». Η
λέξη προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις: τσιτ–ακ, που σημαίνουν: φράχτης λευκός. Η
εξήγηση για τον χλευαστικό χαρακτηρισμό είναι η εξής: Οι χριστιανοί της Αλμωπίας
υπέφεραν τα πάνδεινα από τους σπαχήδες Γουρούκους, την πιο φανατική φυλή
Τουρκομάνων της Καρατζόβας, που ήταν επιφορτισμένοι να μαζεύουν τους φόρους από
τους ραγιάδες της περιοχής. Και το έκαναν αυτό χρησιμοποιώντας κάθε είδους βία. Οι
Γιουρούκοι, στις φοροαρπαχτικές εφόδους των, δεν παρέλειπαν να χαρατσώνουν και
τους εξισλαμισμένους Μογλενίτες, ενώ οι τελευταίοι ήσαν απαλλαγμένοι φόρων ως
Μουσουλμάνοι.
Αντιπροσωπεία των εξισλαμισμένων της Νώτιας παρουσιάστηκε στα Γιαννιτσά
στους απογόνους της ιερής οικογένειας Γαζή Εβρενός (μόνο αυτοί μπορούσαν να
ελέγξουν τους Γιουρούκους) και ζήτησαν σωτηρία από την μανία τους. Οι άρχοντες
Εβρενόζογλου συνέστησαν στους Μογλενίτες να τοποθετήσουν στις περιφράξεις των
σπιτιών τους έναν φράχτη λευκό (τσιτ-ακ) για να ξεχωρίζουν οι Γιουρούκοι τα σπίτια
τους από των ραγιάδων. Έτσι οι εξισλαμισμένοι Μογλενίτες ονομάστηκαν χλευαστικά
«Τσιτάκηδες».
Οι εξισλαμισμένοι Βαλαάδες της Δυτικής Μακεδονίας, όπως και οι εξισλαμισμένοι
Μογλενίτες της περιοχής Νώτιας, με την ανταλλαγή των πληθυσμών κατά το 1924,
ανταλλάχθηκαν με χριστιανικούς πληθυσμούς από περιοχές της Μικράς Ασίας.
Αυτά τα γεγονότα, αν και χωρίς γραπτές μαρτυρίες, είναι συμβάντα εξακριβωμένα
και εξιστορημένα. Εκεί όπου η ιστορική έρευνα αποδίδει τον όρο του «θρύλου» και του
προϊόντος προφορικής παράδοσης είναι το όνομα του Επισκόπου της περιοχής κατά τα
γεγονότα του εξισλαμισμού και η ακριβής χρονολογία όπου έλαβαν χώρα αυτά.
Ο Ευστάθιος Στουγιαννάκης (1932) αναφέρει τον εξισλαμισμένο Επίσκοπο ως
Αλέξανδρο. Στο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ» του έτους 1909, σε άρθρο του
πρώην Γυμνασιάρχου Π.Παπαγεωργίου, ο Επίσκοπος ονομάζεται Ιωάννης. Ο
Μητροπολίτης Βοδενών Κωνστάντιος Α΄, σε άρθρο του στην εφημερίδα «ΕΔΕΣΣΑ»
(φύλλο 15-5-1919), τον αποκαλεί Αλέξανδρο. Ο εκπαιδευτικός και λαογράφος Λάζαρος
Μέλλιος (1986) του αποδίδει το όνομα Ιωάννης.
Σύμφωνα με τον κατάλογο των Επισκόπων Μογλενών, όπως δημοσιεύθηκε στην
εφημερίδα «ΝΕΟΛΟΓΟΣ», της Κωνσταντινουπόλεως (φύλλο 28 ης Φεβρουαρίου 1890),
το όνομα του εξισλαμισμένου επισκόπου ως Ιωάννης ή κατ’ άλλους ως Αλέξανδρος,
κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα, δεν αναγράφεται.
Κατά λογική συνέπεια, προκύπτουν δύο πιθανότητες: Κατά την πρώτη, η εξωμοσία
πιθανόν να έλαβε χώρα κατά τον προηγούμενο αιώνα για τον οποίο ο επισκοπικός
κατάλογος δεν είναι πλήρης, έχει χάσματα.
Κατά τη δεύτερη, η έδρα της Μητροπόλεως ίσως να είχε μετατεθεί από την Νώτια
προς την περιοχή της Εορδαίας, στην Κατράνιτσα ή στο Εμπόριο και στην Καρατζόβα
να παρέμενε ως Ιερατικός Προϊστάμενος, ή ως Αρχιερατικός Επίτροπος ο Ιωάννης ή ο
Αλέξανδρος, που η εξιστόρηση των γεγονότων τον εμφανίζει, ότι εξισλαμίσθηκε με
τους κατοίκους της περιοχής Νώτιας.
